10 eerlijke dingen die je wilt horen als je houdt van iemand die verslaafd is

Of het nu gaat om alcohol, drugs, gokken, gamen of (over)eten: er zijn dingen die je moet weten als je houdt van iemand die verslaafd is. En er zijn geen makkelijke antwoorden, maar er is altijd hoop.

Als iemand van wie je houdt – je geliefde, je kind, een broer of zus, een vriendin of een ouder – de controle verliest over alcohol, drugs, eten of gokmachines, is het logisch dat je je zorgen maakt, en misschien wilt helpen. Al helemaal als die verslaving een bedreiging is voor die anders gezondheid, huis, gezinsleven, werk of geldzaken. Toch is het goed om te weten dat er een paar waarheden zijn die gelden bij verslaving. En die zijn niet altijd eenvoudig of meteen maar toe te passen, maar kunnen je wel helpen bij het begrijpen van wat er aan de hand is.

1. Het gaat niet over jou

En vooral voor ouders van een verslaafd kind of partners kan dit nog weleens ingewikkeld zijn, maar deze situatie is niet jouw ‘schuld’. Stop jezelf met tergen door na te denken over wat je anders had moeten doen of zeggen en begin te accepteren wat er is: die persoon van wie je houdt is ergens van in de greep. En dat accepteren is krachtiger dan schuldgevoelens vasthouden. En liefde en betrokkenheid tonen ook.

2. Onthouding is geen behandeling

Een verslaving is vaak een jarenlang opgebouwd proces, geestelijk en lichamelijk, en laat zich misschien wel even ‘temmen’ door een korte of langere periode van onthouding, maar daarmee is het nog niet behandeld. Verslaving is een stoornis die zich (deels) in de hersenen afspeelt, en kan dan ook niet met wat nuchtere dagen worden opgelost. Het kost tijd om oude patronen te vervangen door nieuwe, en daar ook de noodzaak en logica van te (leren) zien. Geduld is dus essentieel in dit geval, zowel bij de persoon die verslaafd is, als bij jou.

3. Niemand ‘verwacht’ het

Verslaving begint altijd met een keuze: de keuze om dat glas of die drugs te nemen, en nog een keer. Maar niemand kiest er bewust voor om verslaafd te raken, tot het op een dag zover is. En vanaf dat moment kan het een lastig proces zijn om toe te leren geven dat het woord ‘verslaafd’ daadwerkelijk van toepassing is. Want niemand verwacht dit, en wie verslaafd is kan het vaak ook nog lange(re) tijd verborgen weten te houden (want onthoud ook: verslaafden zijn over het algemeen vrij slim als het om hun verslaving in stand houden gaat). En daarnaast: niet iedereen die een verslavend middel gebruikt wordt vervolgens ook daadwerkelijk verslaafd, onderzoekers denken dat dat laatste ook te maken heeft met een combinatie van DNA, (jeugd)trauma en andere (geestelijke) problemen zoals depressie, angst en bipolaire stoornis. Tegen de tijd dat iemand daadwerkelijk verslaafd is, is bovenstaande allang in een soort gevaarlijke cocktail gaan gisten en tot stilstand gekomen in iets dat hoe dan ook in stand gehouden moet worden. Sterker: de hersenen zijn gaan denken dat het onmogelijk is om zonder te moeten. Dát complexe geestelijke proces, is net zo goed verslaving als de inname zelf.

4. Behandeling is iets anders dan kiezen om te stoppen

Wie zich laat behandelen in een afkickkliniek is daar meestal toe gedwongen door de omstandigheden. Omdat ze hun baan verloren, hun gezin verloren, ze werden opgenomen in een ziekenhuis, op straat werden gezet, hun huis of of geld kwijtraakten, of hun partner. (Bijna) niemand staat ’s ochtends op en denkt ‘zomaar’: vandaag ga ik stoppen. Meestal gaat daar dus eerst een totaal dieptepunt, een point of no return, aan vooraf.
Wie zich laat behandelen wil in eerste instantie van dat dieptepunt loskomen, maar of dat ook betekent dat er op termijn ook niet meer gebruikt gaat worden is vaak nog een heel proces van geestelijke onderhandeling. Willen veranderen is geen alles-of-niets proces in dit geval, althans, en vaak al helemaal niet in eerste instantie. Dus zul je dingen kunnen horen als: ‘ik hoef niet te stoppen, ik kan best minderen’, ‘ik verloor mijn baan dankzij mijn baas’ of ‘nee joh, ik ben niet verslááfd!’. De waarheid is: iemand die niet verslaafd is, hoeft ook niet te worden opgenomen. Maar het heeft tijd nodig voordat de verslaafde dat zelf ook onder ogen ziet, met alle gevolgen van dien.

5. Liegen hoort erbij

Het is verschrikkelijk maar waar: iemand die verslaafd is zal liegen. Over het gebruik, over de ernst, over de gevolgen. En jij zult ergens ook willen dat ze dat doen, omdat de waarheid uiteraard bijzonder pijnlijk is. En dat liegen gebeurt ook niet perse uit slechtigheid: door het te bagatiliseren en te verzwijgen beschermt de verslaafde als het ware zijn of haar afhankelijkheid van wat ze gebruiken, en dus hun ziekte. Daarmee praten we niets goed, maar dit begrijpen kan je helpen om het allemaal niet te persoonlijk op te nemen. Houd alle communicatie dan ook open en stel je grenzen. Daarmee bescherm je jezelf, en vergroot je misschien het inzicht bij die ander dat behandeling noodzakelijk is.

6. Een terugval heeft een reden

In veel gevallen is een verslaving begonnen om een ander mentaal probleem mee te ‘genezen’: slaapproblemen, angsten, eenzaamheid, depressie of trauma. Deze factoren kunnen er dan ook voor zorgen dat een verslaafd persoon toch nog terugvalt, ookal was hem of haar allang duidelijk (gemaakt) dat er een serieus probleem is. Wie als verslaafde in behandeling gaat, moet in bijna alle gevallen met meer dingen leren omgaan dan alleen de verslaving zelf, maar ook met achterliggende (gedrags)problematiek. Het goede nieuws is dat daar aangetoond behandelingen voor bestaan, zoals EMDR en cognitieve therapie. Wat voor jou belangrijk is om te weten is dat de persoon van wie je houdt zelden met maar één issue moet leren omgaan. Ook als dat aan de buitenkant wel zo lijkt. En dat maakt verslaving dus eigenlijk nog complexer dan het lijkt, want het gaat uiteindelijk om meer dan ‘alleen maar’ niet meer gebruiken.

7. Je kunt het niet overnemen

En dat zouden we best willen, zeker als er een kind of een geliefde in het spel is, maar het is onmogelijk dus kwel jezelf niet met deze gedachte. Er is weinig pijnlijkers om te zien hoe iemand van wie je houdt zichzelf en anderen beschadigt en pijn doet, maar als jij gaat redderen en de rotzooi maar weer opruimt of de ruzies sust zodat niemand het ziet, vertraag je het proces. En dat klinkt hard, maar zo is het niet bedoeld. Wél zeggen we dit om je te beschermen tegen onnodig lang lijden. Help hen alleen door hen te laten inzien dat ze zichzelf moeten helpen. Geef dus bijvoorbeeld geen geld, maar bied bijvoorbeeld wel aan hem/haar naar therapie te begeleiden als het zover is. Onthoud: jij kunt er niets aan doen. En je kunt het al helemaal niet voor ze doen.

8. Praat met een professional en lotgenoten

Die gespecialiseerd is in de omgeving van de verslaafde, zoals bij fundamentum. Dit soort mensen zijn belangrijk omdat ze (onnodig) schuldgevoel, verdriet en pijn kunnen verzachten en je kunnen wijzen op de realiteit van verslaving, de procedures en jouw mogelijke rol. En onthoud: je bent niet de enige die in deze schoenen staat, of heeft gestaan. Zoek gerust naar een praatgroep met lotgenoten en weet dat het geen enkele zin heeft om zelf ook onderuit te gaan, omdat iemand van wie je houdt ervoor gekozen heeft dat te doen. Neem tijd voor jezelf en probeer voldoende momenten in je leven in te lassen waarin het er even niet over gaat. Dat verdien je.

9. Geef niet (te snel) op

Want het klinkt misschien vreemd na alles wat hierboven staat, maar er is altijd hoop. Verslaving is verschrikkelijk, maar kan zeer zeker verholpen worden met de juiste begeleiding. Vertrouw daar op als je kunt en wilt. En zorg dat je mensen om je heen hebt die af en toe ook voor jou zorgen en naar je luisteren. Liefde en hoop kunnen heel krachtig zijn, ook, misschien wel juist, in tijden van verdriet en wanhoop. Blijf daar in geloven en naar zoeken, al is het maar omdat je je daar (soms) wat beter door kunt gaan voelen.