Kom van die yogamat, Mindfulness is een illusie!

De verwachtingen van meditatie zijn soms zo hoog, dat het cortisollevel van mensen ervan stijgt, in plaats van daalt. Gevolg: stiekem meer stress. Ga dus vooral op die yogamat zitten, maar verwacht niet dat je bestaan daar miraculeus door zal veranderen. Het leven is nou eenmaal gecompliceerd. Dat accepteren is pas nuttig!

Een vriendin van mij gaat om de zoveel tijd naar één of ander klooster op een Franse berg, om daar een week tussen de nonnen in retraite te gaan. Dan mag ze een week lang helemaal niet praten en moet 8 uur per dag op een kokosmatje zitten mediteren. Ze is ervan overtuigd dat het haar ziel zuivert en de stress van haar hectische leven de Franse grond in doet zakken. Wat mij betreft is het grote flauwekul. Maar ik schijn heden ten dage zo ongeveer de enige te zijn die niet lyrisch is over all things mindful. Het credo tegenwoordig is namelijk: ik mediteer, dus ik besta.

Toch lijkt de yogabubbel na jaren van hype nu op knappen te staan. Miguel Farias, psycholoog en voormalig meditatiegoeroe, deed onderzoek naar de effecten van meditatie en spiritualiteit en moest tot de conclusie komen dat het met de zogenaamde positieve effecten ervan nogal meevalt. Sterker nog: het is nog maar de vraag of meditatie leidt tot een rustiger en meer zinvol bestaan. Daarnaast kleven er ook nadelige effecten aan het streven naar zingeving, want ook mindfulness kent zijn donkere kanten. Daar hoor je echter niemand over, maar het idee van het vreedzame Zen-Boeddhistische karakter is een Westerse illusie. Want het is echt niet alsof het bij die monnikken in Tibet altijd maar pais en vree is.

Steeds meer mensen zweren bij een vorm van ‘zingeving’ in hun bestaan. We togen massaal met onze rubberen matjes naar Hatha Flow Yoga, sturen onze kleuters naar Mindfulnessklasjes en kunnen niet aan onze dag beginnen als we voor de ochtendkoffie niet eerst een zonnegroet hebben gebracht. Want daar worden we zo lekker stil van in onze ziel. Daar stromen onze chakra’s zo lekker van door. Ja, we zijn er heilig van overtuigd dat we de waan van alledag weg kunnen mediteren. Onzin, zegt Miguel Farias nu, enigszins ontgoocheld. Weliswaar lijkt meditatie een gematigd positief effect te hebben bij somberheid en stress, maar dat geldt net zo goed voor andere, minder spiritueel getinte, ontspanningsoefeningen. Sterker nog: de verwachtingen van dingen zoals yoga en meditatie zijn doorgaans zo hoog, dat het cortisollevel van mensen ervan stijgt, in plaats van daalt. Gevolg: stiekem meer stress. Tja, dat kan de Dalai Lama natuurlijk nooit zo bedoeld hebben.

We hebben tegenwoordig het idee dat Mindfulness van ons een beter mens maakt. We zouden er rustiger, creatiever en zelfs barmhartiger van worden. Daar is niets van waar. Een beter mens word je niet van haiku’s reciteren in de kleermakerszit, wel van, lekker ouderwetsch, gedragstherapie of van, heel ordinair, beloond worden voor goed gedrag. Weinig hip, wel bewezen effectief. Daar komt nog bij dat meditatie in de Oosterse traditie helemaal niet bedoeld was om mensen kalmer en barmhartiger te maken. Integendeel juist, het was bedoeld om mensen op te schudden en uit te dagen. De halfzachte invulling die wij er in het Westen aan gegeven hebben, is slechts gebaseerd op onze eigen behoefte aan onthaasting. Boeddha himself zou er waarschijnlijk smakelijk om moeten lachen.

Daarnaast heeft het afdalen in de krochten van je ziel ook nogal eens een zwarte kant, die we eigenlijk liever onder de yogamat wegmoffelen. Meditatie is eigenlijk weinig meer dan vluchten voor jezelf en de realiteit van je eigen leven. Het geeft het zogenaamde ‘ballon rouge’ effect, waarbij je even wegvliegt van al je problemen. Heel prettig, maar er komt toch een moment dat je weer moet landen en als je weer met beide benen op de grond staat, is er eigenlijk gewoon helemaal niks veranderd. Sterker nog: al zwevend boven de chaos van je eigen bestaan kunnen er nogal eens wat opgekropte emoties boven komen borrelen, wat behoorlijk beangstigend kan zijn en waarmee je niet weet wat te doen. Zodra je een duik neemt in de onontgonnen diepten van je geest, zonder voorbereiding of gedegen begeleiding (van een psycholoog bijvoorbeeld) kan er zomaar van alles naar boven komen waar je niet op bedacht was. En zie daar vervolgens maar eens mee te dealen, als je eenmaal van die yogamat afstapt.

De Westerse manier van spiritualiteit heeft niks te maken met wat het eigenlijk van oorsprong is. Dus eigenlijk maken we onszelf collectief blij met een dooie mus. De moderne beweging rondom Mindfulness (want een beweging mag je het zo langzamerhand wel noemen) is slechts een slap aftreksel van het werkelijke Boeddhisme, waarbij een paar nietszeggende technieken voor ons leken zijn verheven tot een soort Heilige Graal om de perfecte staat van zijn te bereiken. Meditatie is niet de weg naar volmaakte mentale gezondheid, hoe graag we dat ook willen. Ga dus vooral op die yogamat zitten, maar verwacht niet dat je bestaan daar miraculeus door zal veranderen. Het leven is nou eenmaal gecompliceerd. En dat kun je helaas niet wegchanten.