Wat je kunt doen als iemand in je omgeving denkt aan zelfmoord

Afgelopen maart kwam de serie Thirteen Reasons Why op Netflix. De serie gaat over de 17-jarige Hannah Baker die zelfmoord pleegt en na haar dood haar beweegredenen hiervoor duidelijk maakt door middel van 13 door haarzelf ingesproken cassettebandjes. Sebastiaans beste vriend deed een zelfmoordpoging toen ze zeventien waren en door de serie komt er weer van alles boven. Want: hoe voorkom je dat iemand zichzelf het allerergste aandoet?

Thirteen Reason Why laat zien dat je nooit echt weet wat er in iemands leven speelt. Met de hoofdpersoon Hannah gaat het gedurende een periode van ongeveer een jaar steeds slechter, ze glijdt in een depressie, terwijl niemand dat doorheeft. Niemand weet wat er in haar omgaat tot ze de casettebandjes afluisteren en het te laat is. En dat is misschien wel de belangrijkste boodschap van de serie.  Verschillende keren hebben de mensen om haar heen de kans om haar te helpen, maar niemand lijkt de signalen die Hannah vertoont serieus te nemen. Terwijl het bij depressie, en eventuele suïcidale gedachten die hiermee gepaard gaan, juist belangrijk is dat de omgeving op tijd ingrijpt.

Toen ik 17 was heeft mijn toenmalige beste vriend geprobeerd zelfmoord te plegen na een ruzie met zijn ouders. Ik wist hier niks van, tot ik de volgende ochtend door de conrector uit de klas werd gehaald. Met een paar mensen werden we verzameld in zijn kantoortje, waar we te horen kregen dat hij in het ziekenhuis lag en dat zijn maag was leeggepompt. Wij waren met stomheid geslagen, en de conrector duidelijk ook. Er werd ons gezegd dat we dit voorlopig maar voor ons moesten houden, en dat we terug de klas in konden als we wilden.

Toen ik die dag van school thuiskwam heb ik meteen op mijn telefoon gekeken. Dit was nog in de tijd voor de smartphone, en ik had toen lang niet altijd mijn mobiel mee naar school. Hij lag naast de computer aan de oplader, en ik had er sinds de avond daarvoor niet meer naar gekeken… 7 gemiste oproepen, beginnend rond een uur of elf de avond daarvoor. Hij had me in paniek geprobeerd te bereiken, maar ik lag al te slapen. Ik heb me daar ontzettend schuldig over gevoeld, maar achteraf denk ik dat het een geluk is geweest. Als ik hem aan de lijn had gekregen, weet ik niet of ik adequaat had kunnen reageren. Had ik de ernst van de zaak kunnen doorzien? Had ik hem durven vragen wat hij had gedaan? Ik weet het niet.

Die dag is nog steeds een van de allergekste dagen die ik ooit heb meegemaakt. Zijn actie kwam voor mij als donderslag bij heldere hemel. Ik kan me herinneren dat ik me de hele dag compleet verdwaasd heb gevoeld. Hoe kon ik niks gemerkt hebben? Hij vertelde wel eens dat hij ruzie had met zijn ouders, maar ik dacht dat dat gewoon puberaal gedrag was. Hij zei ook wel eens iets over zijn vader, maar ik had geen idee dat die al jaren depressief was. Ik zag hem praktisch elke dag, we brachten ongeveer al onze vrije tussenuren en pauzes met elkaar door, gingen samen uit, liepen de hele dag door te smsen, en ik wist hier niks van? Hoe kon dat?

’s Avonds kwam hij thuis, en mocht ik bij hem langs. Hij bleef maar sorry zeggen, en ik ook. Dat hij niks had gezegd, en dat ik niks had gevraagd. Het was zo bizar. Hij bleek al zo lang rond te lopen met bepaalde dingen, maar van de buitenkant zag je dat niet aan hem af. We hadden plezier, hij was redelijk populair en hij had genoeg vrienden. Toch waren er signalen geweest dat er iets aan de hand was. Hij miste lesuren, was vaker gesloten of afwezig, zijn cijfers gingen omlaag en hij had constant ruzie met zijn ouders. Allemaal dingen die mensen in zijn omgeving hadden kunnen merken, maar niemand had aan de bel getrokken, school niet, zijn ouders niet, en ik ook niet. Zijn problemen waren bij iedereen ongezien gebleven, zelfs de mensen die het dichtst bij hem stonden. Tot er godzijdank net op tijd iemand aan de bel trok.

Sinds ik dit heb meegemaakt, en weer hernieuwd sinds ik Thirteen reasons why heb gezien, ben ik ermee bezig wat je kunt doen voor iemand die zelfmoord wil plegen. Allereerst is het natuurlijk belangrijk om te beseffen dat iemand kampt met een depressie. Dat uit zich vaak in neerslachtigheid, af- of toename in gewicht, veel slapen, rusteloosheid, weinig energie, schuldgevoelens, concentratieproblemen en gedachtes aan de dood. Niet alle mensen die depressief zijn hebben al deze kenmerken, maar toch zeker een paar.

Het is belangrijk om duidelijk te laten merken dat iemands problemen niet ‘ongezien’ blijven en om expliciet naar zelfmoordgedachten te vragen wanneer je het gesprek aangaat. Dit doen veel mensen juist niet omdat ze bang zijn om iemand op de verkeerde gedachten te brengen. Het klinkt cru, maar bij iemand die lijdt aan depressie zijn deze gedachten waarschijnlijk al aanwezig. Als je het gesprek durft aan te gaan, kan je bijvoorbeeld een van de volgende vragen stellen:

Je klinkt wanhopig. Denk je wel eens aan zelfmoord?

Het hoeft allemaal niet meer, zeg je. Bedoel je daarmee ook dat je aan zelfmoord denkt?

Mocht iemand vervolgens aangeven hier inderdaad over na te denken, probeer je dan niet veroordelend op te stellen. Vraag of er nog meer mensen op de hoogte zijn van deze gedachten. Zo niet, probeer dan diegene met wie je praat ervan te overtuigen contact op te nemen met de huisarts, of er anders in ieder geval ook andere mensen over in te lichten. Stichting 113 adviseert geen geheimhouding te beloven, zelfs als iemand je in vertrouwen neemt. In het geval van suïcidale gedachten kan het van levensbelang zijn om anderen op de hoogte te brengen van de situatie. Daarnaast is het ook voor jezelf belangrijk, zodat je niet in de rol van ‘medeplichtige’ wordt gedrukt.

Hoe lastig het soms is om erover te beginnen laat ook Thirteen Reasons Why heel goed zien. De dag van haar zelfmoord besluit Hannah nog een laatste poging te doen om hulp te zoeken. Ze spreekt af met de decaan van haar school, en probeert duidelijk te maken waar ze mee zit. Wanneer ze aangeeft het gevoel te hebben dat het allemaal geen zin meer heeft, wuift hij dit weg. Het is duidelijk dat hij ongemakkelijk wordt van het gesprek, en niet durft door te vragen. In plaats daarvan komt hij met praktische oplossingen, zoals de suggestie ‘dat ze misschien maar gewoon door moet gaan met haar leven’. Aan dat leven maakt ze een paar uur daarna een einde.

Met mijn vriend is het godzijdank een stuk beter afgelopen. Zijn poging heeft ons, zijn ouders en de school wakker geschud. Hij is direct daarna, zowel samen met zijn ouders als alleen, in therapie gegaan. Daarnaast werd de situatie een stuk makkelijker toen hij na de middelbare school uit huis ging, en er wat druk van de ketel ging. Maar sinds zijn actie ben ik me er wel veel meer van bewust hoe belangrijk het is dat we goed op elkaar letten, en elkaars problemen niet te licht opvatten. Zelfs bij mensen die je elke dag ziet kan er van alles onder de oppervlakte sluimeren. Het is belangrijk dat je aandacht hebt voor de mensen om je heen en het aandurft om pijnlijke, doch broodnodige vragen te stellen.

Worstel jij zelf ook met zelfmoordgedachten of ken je iemand in je omgeving? Neem contact op met 113 Zelfmoordpreventie via 0900-0113.

Lees ook: Jong en depressief: Laura (18) deelt haar verhaal op Facebook

(Beeld: Unsplash)