Als je iemand moet missen door zelfdoding…

Weinig verdrietiger en ingrijpender dan een geliefd iemand moeten missen vanwege de dood, maar iemand moeten missen omdat hij of zij zélf verkoos uit het leven te stappen, is voor de achterblijvers zo mogelijk nóg ingewikkelder. Hoe ga je om met rouw na zelfdoding, en wat kan je zeggen tegen iemand die daar mee te maken heeft gekregen?

Lees ook: De bijna-doorervaring; is er nou licht aan het eind van de tunnel?

De dood: de shock, de rouw, het verdriet en gemis. Voor ons allemaal is definitief afscheid moeten nemen van iemand van wie we houden vanwege de dood een ingewikkelde, emotionele en soms domweg onmogelijke opgave. Maar het gebeurt, elke dag opnieuw, en vroeg maar liever laat komt de dood voorbij in ieders leven. En dat is echt al ingewikkeld en verdrietig genoeg, laat staan als er zelfdoding in het spel is. Want zelfdoding is a death like no other, zoals de Engelsen zeggen. Omdat het nabestaanden niet ‘alleen’ in rouw achterlaat, maar ook met gevoelens van ongeloof, schuld, schaamte en verwarring. Daarmee is dit soort rouw daadwerkelijk anders dan bij een niet zelfverkozen dood. Maar hoe je daar als betrokkene mee om moet gaan is vaak nog (onbedoeld) omgeven door taboes en misverstanden

Had je het niet zien aankomen?
Over zelfdoding ( ‘moord’ is een bijzonder akelige term in dit geval) bestaan nog veel (voor)oordelen. Los van de rouw draait zelfdoding in 90% van de gevallen namelijk vaak om een ernstig ziektebeeld als depressie dat eraan vooraf ging, en dus om hulpverlening die de daad niet heeft kunnen voorkomen. In bepaalde geloofskringen wordt het nog steeds als zonde gezien, en dan is er nog die (onuitgesproken, en o zo onbeantwoordbare) schuldvraag aan jezelf of vanuit de omgeving: had je het niet aan zien komen (lees: had je het niet kunnen voorkomen?). En dat zijn allemaal heftige bijkomstigheden naast de ‘normale’ rouw.  Want op zelfdoding zit een maatschapppelijk stigma. Waar mensen die iemand verliezen na een ziekbed, een lang leven of ongeluk vaak te maken krijgen met compassie en troost, is dat bij zelfdoding vaak anders. Want daar blijven vragen hangen, is de dood omgeven met schuld of onbegrip, nog los van de plotselinge shock die een zelfdoding vaak veroorzaakt: van het één op het andere moment, zonder echte ‘voorbereiding’. Met alle paniek, ongeloof, wat-alsen en onduidelijke herinneringen als gevolg. Want hoe kijk je naar een foto van afgelopen kerst als je niet meer zeker weet hoe die ander zich op dat moment écht voelde? En wat had jij kunnen of moeten doen? En kon dat wel, had dat uitgemaakt?

Trauma
Uit onderzoek blijkt dan ook dat bij iedere zelfdoding zeker 6 mensen uit de directe omgeving daar een trauma van oplopen, van familie tot collega, van klasgenoten tot buren. Als je in overweging neemt dat op dit moment in Nederland ongeveer 5 mensen per dag een einde aan hun leven maken, gaat het jaarlijks dus om ruim 10.000 mensen uit hun omgeving die daar een (te) grote mentale klap van krijgen. En dat is veel. Vooral als je weet dat door dit trauma depressie op de loer kan komen te liggen. En het is ernstig onderwerp, maar hier niet over praten is geen optie. Sterker: die onbedoelde maar oorverdovende stilte die vaak volgt op een zelfdoding kan het verdriet erger maken, en is vaak ook niet nodig, zegt depressie-en rouwpsycholoog Deborah Serani in haar recente artikel Understanding Survivors of Suicide Loss. Of het voor iedereen werkt weten we niet, maar het kan volgens haar helpen, of troosten, als je deze dingen onthoudt als er een zelfdoding in je omgeving plaatsvindt:

Voor de omgeving van de nabestaande(n):

#1 Benoem de dood
Er is iemand overleden, dus condoleer de betrokkenen, noem de overledene bij de naam en uit je verdriet. Het helpt de nabestaanden zich te realiseren wat er daadwerkelijk aan de hand is.

#2 Vraag of, en hoe, je kan helpen
Die ander heeft misschien nog geen antwoord, maar je haalt daarmee de afstand uit de lucht, en de onbedoelde ongemakkelijkheid of ronduit paniek en shock die rond een zelfdoding kunnen hangen.

#3 Moedig openheid aan
Ook als die ander boos, onredelijk of juist stil is: iedere reactie mag er gewoon zijn.

#4 Wees geduldig
Gecompliceerde rouw zoals na zelfdoding kan soms wel jaren duren. En het verhaal steeds opnieuw vertellen is een belangrijk onderdeel van de rouwverwerking.

#5 Luister
Dus probeer niets te fiksen, maar luister gewoon. Het groostte geschenk dat je kunt geven is je tijd, aandacht en medeleven.

En dit kunnen mensen meenemen die rouwen na een zelfdoding:

#1 Je bent niet verantwoordelijk
Echt niet. Het is misschien een pijnlijk besef, maar je kon dit niet tegenhouden. Er is een grens als het om onze invloed op de ander aankomt, zelfdoding is daar de duidelijkste en meest pijnlijke van. Die beslissing nam die ander, jij kon het niet tegenhouden.

#2 Rouw op je eigen manier
Op je eigen tijd en wijze. Het kan een tijd duren voor je je verdriet en verlies kunt plaatsen, het kan nog langer duren voordat je weer eens hoop of vrolijkheid voelt. Dat hoort erbij, en is volkomen menselijk.

#3 Plan vooruit
Afhankelijk van de persoon en de manier waarop dingen zijn gegaan, is het verstandig goed voorbereid te zijn op dagen als kerst, verjaardagen, de sterfdag, etc. Voorbereiding op lastige dagen (door een plan te maken) helpen het verdriet zo goed enzo kwaad te beteugelen.

#4 Praat met lotgenoten
Kijk bijvoorbeeld hier of hier. Praten met mensen die in een min of meer zelfde situatie zitten, kan helpen.

#5 Geef jezelf toestemming
Om te huilen. Te lachen. Boos te zijn. Het niet te weten. Hulp te zoeken als dat nodig is. Onthoud dat je door een bijzonder ingewikkeld rouwproces gaat, dus wees niet te streng. Zelfdoding is nu eenmaal a death like no other. En dat weten en accepteren is het begin van de verwerking.

Lees ook: Het is echt verspilde tijd om je leven piekerend door te brengen