Hoe nostalgie ons triest kan maken (terwijl dat eigenlijk helemaal niet nodig is)

Met weemoed kunnen we terugdenken aan vroegere tijden, toen alles beter was. Lichter, ongecompliceerder. Nou ja, álles. Veel in ieder geval. Die herinneringen kunnen je vullen met warmte, maar ook een beetje triest maken. Tijdens een nostalgisch moment realiseerde Merel zich iets belangrijks.

De drukkende hitte van de dag maakt plaats voor de zachtere warmte van de vroege avond. Loom verruilen mijn vrienden en ik onze handdoeken naast het zwembad voor stoelen, we drinken wijn en zitten veelal in stilte na te genieten van een dag zon op ons huid. Om ons heen kletsen en lachen andere mensen.

Een dreumes met badcape staat moed te verzamelen bij de rand van het grasveld en werpt zich dan met een klein maar fel sprongetje de tegels op. Zeer content met zijn overwinning stapt hij richting parkeerplaats, maar zijn moeder schept hem alweer van de grond, tilt hem hoog de lucht in en kust hem op zijn buik. Hij schaterlacht. Vakantiegevoel op een gewone zondagavond.

In mijn bubbel van intense tevredenheid sluipt opeens iets anders binnen. Iets zwaars dat mijn borst omklemt en mijn ogen doet prikken. Verdriet. Mijn plotselinge emotie verbaast me. Waarom word ik nou opeens overvallen door droefheid, het was toch een heerlijke dag?

Daarom juist, fluistert het in mijn hoofd. Daarom juist.

Geluk is er niet vanzelf. Het dient zich aan als het daar zin in heeft, op verwachte of onverwachte momenten. Momenten dat alles even op z’n plek valt, dat alles goed is, ondanks het feit dat dat misschien niet zo is. Momenten dat het allemaal even niets uitmaakt, want je bent in fijn gezelschap, je hebt een wijntje, je kunt je ogen dichtdoen en tevreden zijn. Momenten die ik nu heb, maar naar mijn idee vroeger nog veel meer had.

Regelmatig komen er op momenten als deze ándere fijne herinneringen in flitsen terug. Momenten waarin ik ongecompliceerd gelukkig was. De international dinner in mijn studentenhuis in Toronto, waar ik in 2004 een half jaar exchange student was. Een van de eerste nachten met een prille liefde in 2012, in onze bubbel op de bank, waarin we probeerden ons hele leven samen te vatten aan elkaar.

Het zijn momenten van schijnbaar eindeloos geluk, waarvan we nu weten dat er toch een einde aan is gekomen. Momenten die ik in een doosje zou willen stoppen om voor altijd bij me te houden. Maar dat kan niet. Gek genoeg doen momenten van geluk me soms beseffen dat alles tijdelijk is. Het herinnert me aan afscheid, aan verlies, aan los moeten laten. En dat maakt me gek genoeg verdrietig, terwijl er nog zoveel nieuwe fijne momenten zullen komen.

Dan realiseer ik me opeens iets anders. Misschien hoef ik helemaal niet bedroefd te zijn als ik terugdenk aan die fijne momenten. Want wacht eens even, de tijd in Toronto was niet alleen maar fantastisch. Als ik diep nadenk komen er ook momenten van eenzaamheid, heimwee en zorgen boven. En die prille liefde was ook nogal een dramaqueen. Middenin onze geweldige bubbelmomenten hadden we regelmatig opeens ruzie omdat hij vond dat ik niet op de juiste manier reageerde.

Herinneringen zijn helemaal niet per se waarheidsgetrouw, ze zijn nogal eens leuker dan de gebeurtenis zelf. We hebben namelijk de neiging gebeurtenissen in het verleden te idealiseren, de tegenslagen eruit te filteren. Het echte leven is namelijk vaak niet alleen ongecompliceerd leuk. Tijdens dat gezellige wijntje met vrienden vraag je je ook regelmatig af of je niet al naar huis moet, want je moet nog zoveel doen. Of je vraagt je af of je iets zult zeggen van de stomme grappen die die ene vriendin steeds maakt. En bij tijden vind je het eigenlijk ook nogal saai. Want ja, daar bestaat de werkelijkheid voor een groot deel uit: piekeren en wachten en je vervelen.

Maar als ik terugdenk aan een fijne herinnering dan voel ik dat niet meer. Als we ons iets herinneren, dan is dat een beeld dat wij zelf hebben gecreëerd, op basis van de feitelijke gebeurtenis. Het is niet die gebeurtenis zelf die je letterlijk terug kunt halen. Omdat het is aangepast aan onze wensen, bijvoorbeeld de wens om het verleden te zien als een plek ‘waar alles beter was’. We koppelen een bepaald gevoel – zorgeloosheid, geluk – aan een hele tijdsperiode – onze jeugd, studententijd, etc. Maar dat we één keer een fantastische dag hadden wil  niet zeggen dat die hele periode fantastisch was.

In een wedstrijdje Nu vs. Herinnering trekt het Nu altijd aan het kortste eind. Want het Nu moet de gecompliceerde werkelijkheid met zich meetorsen. Herinneringen zijn als het ware gebeurtenissen met een facelift, helemaal strakgetrokken en schijnbaar perfect.

Wat heb ik aan deze gedachtegang? Nou, het betekent dat ik helemaal niet triest hoef te zijn. Want dat gevoel van verlies is er natuurlijk wel, maar er is ook iets anders. Winst. Want wat ik heb gewonnen zijn hele fijne, ongecompliceerde herinneringen, die vaak nog veel leuker zijn dan de gebeurtenis zelf. Jippie! Die herinnering kan ik dan wél weer in een doosje stoppen. En dat doosje heet mijn hart.

Lees ook: Waarom je negatieve emoties juist moet voelen

(Beeld: iStock)