Wanneer schaamte je in de weg zit

Misschien ging je wel onderuit voor de ogen van je eerste love interest. Of zei je iets vréselijks doms tijdens een vergadering, net toen de hoge baas erbij zat. Welke herinnering lig jij ’s avonds in bed te herkauwen, om je nog eens een goed potje dood te schamen? Merel had jarenlang een favoriet.

Het was mijn 22e verjaardag. Mijn studentenkamer had zich gevuld met bezoek. Bij de aanblik van al die mensen vroeg ik me af waarom ik er toch ieder jaar weer intrapte, de behoefte om mijn verjaardag te vieren. Crisis! Ik trok de gastvrijheid uit mijn tenen en zette mijn beste glimlach op. Hoi, haaaii!

Aan wat willekeurige mensen op de bank vroeg ik of ze nog wat wilden drinken. Rode wijn, zei mijn tante. Ik herinnerde me dat ze dat bij de laatste ronde, niet heel lang geleden, ook had gevraagd. Ik klopte haar amicaal op de knie en zei: ‘Dat doe je snel! Jij houdt wel van een wijntje, hè?’ ‘Nou,’ zei ze zuinigjes, ‘ik had nog helemaal niks van je gekregen.’
Er zijn mensen die dan lachen, een extra groot glas tot de rand volgieten en die met klinkend excuus aan hun tante overhandigen. Om het drie minuten later alweer te vergeten. Dat lachen deed ik wel, vrij hard ook. Ha! Ha! Malle ik! Ze kreeg ook haar wijn. Maar vergeten… oho nee. Hoe vaak ik die herinnering niet heb opgehaald, ineengekrompen in bed. Bij elke willekeurige slechte dag diende de scène zich met ontembaar enthousiasme aan, om mijn algemene ‘ik ben waardeloos’-gevoel van een concreet voorbeeld te voorzien.

Schaamte, o allesverterende schaamte.

Waarom juist dit verhaal mij jarenlang achtervolgd heeft? Geen idee. Maar wat het verhaal ook is, we dealen er allemaal mee: schaamte. Vooral (hoog-)gevoelige mensen en controlefreaks scoren hoog op de schaamte-lat. Het liefst vermijden we het. We reageren defensief. We beschuldigen anderen. We bagatelliseren onze eigen rol. We zeggen dat het ons toch niks kan schelen. Om schaamte überhaupt te voorkomen gaan we situaties uit de weg die mogelijk mis zouden kunnen gaan. We passen ons aan. We proberen heel hard geen fouten te maken. Gaan overcompenseren, zodat we in ieder geval een potje kunnen breken.

Wat hebben we er eigenlijk aan? Niet heel veel meer, eigenlijk. Als kind leer je wat de sociale normen zijn door middel van gevoelens van schaamte en schuld. Dit hoort wel, dit niet. Stout kind. Het verschil met schuldgevoel zit ‘em in een klein maar nogal significant detail: bij schuld gaat het erom dat je iets onwenselijks hebt gedaan waar een ander last van heeft, bij schaamte dat je zelf onwenselijk zou zíjn.
Als volwassene ga je er mee aan de haal. De schaamte wordt vaak niet meer aangezwengeld door anderen, maar door jezelf. Dat kan enorm in de weg gaan zitten van je ontwikkeling: zorgeloos dingen uitproberen, lessen leren, groeien als mens.

Schaam jij je regelmatig dood? Wat lucht aanbrengen in de boel is best fijn, op z’n tijd.

Word een onverschrokken ontdekkingsreiziger
Misschien weet je niet eens precies waar jouw wangen dieprood van kleuren. Om van schaamte af te komen is het goed als je op onderzoek uit gaat naar de achterliggende factoren. Bestudeer je schaamte alsof die niet van jou is.

Wat voel je eigenlijk?
Die ene keer dat je… Ja, die keer ja. Nee, nu niet snel naar Facebook gaan voor afleiding! Denk maar even aan die situatie. Voel je schaamte. Waar zit het? Welke spiergroepen trekken samen, welke organen doen salto’s in je buik? Wat voor gevoel is er aan verbonden? Angst, verdriet, boosheid?

Wat voor aannames zitten erachter?
De directe aanleiding ken je wel. Het gevoel ook. Maar wat voor gedachtegang zit erachter? Hoe had je je moeten gedragen? Waarom? Van wie? Heb je je al eerder voor iets vergelijkbaars geschaamd? In je jeugd ook? Maak het expliciet: ik deed dit, om deze reden, dat was niet gewenst vanwege zus en zo, en toen voelde ik dat.

Zie je patronen
Zie je bepaalde patronen terugkomen? Zijn er bepaalde aspecten van jezelf die je hebt ingedamd? Je stille zelf, of juist je lollige zelf? Mag jij laten zien dat je boos bent, of verdrietig? Zijn er bepaalde mensen waar je vaak schaamte bij voelt of voelde? Waarom zou diegene zulke kritiek op jou hebben? Voel je ook schaamte als je alleen bent? Wie zitten er in je denkbeeldige kritiekcomité?

Relativeer
Is het realistisch dat je je zó schaamt hiervoor? Ben jij echt zo incompetent/waardeloos als je denkt? Het kan zijn dat er een verhaal is dat je al lang met je meedraagt. ´Ik doe altijd…´ ´Ik zou niet zo moeten…´ Bedenk: het is een verhaal dat jij zelf verzonnen hebt. Een rol die jij zelf op je genomen hebt. Dat hóeft niet. Stel je voor dat iemand anders zich rot zou schamen hiervoor. Zou je dan ook zo oordelen? Wat zou jij zeggen om hem of haar gerust te stellen? Vertel dat aan jezelf.

Vervang je schaamtegevoelens
Vervang je gevoelens van schaamte voor a) mededogen voor jezelf, of b) een gezonde, constructieve vorm van schuld. Ja, ook jij bent ‘schuldig’ aan het maken van fouten. Het laat zien wat als onacceptabel gedrag wordt gezien en geeft je de kans om er iets aan te doen. Dat is veel constructiever dan de verlammende schaamte die je doet wegkruipen in een hoekje.

Met de jaren kon ik eindelijk aan het ´wijn-incident’ terugdenken zonder bijna out te gaan. Niet heel lang geleden vertelde ik mijn tante over die gebeurtenis. Ze wist totáál niet waar ik het over had. Had ik daar al die nachten van wakker gelegen…

Lees ook: Hoe ga je om met pijnlijke jeugdherinneringen?

Gerelateerde artikelen

Back to top button