Ja, je gaat echt op je moeder lijken (en waarom ik daar niet altijd blij mee ben)

We nemen het ons allemaal voor: ik word niet zoals mijn moeder. Ik ga het allemaal heel anders doen. Vooral als we kinderen hebben, want onze eigen jeugdtrauma’s, die willen we ons kroost besparen. Maar is dat eigenlijk wel mogelijk?

De laatste tijd heb ik soms een angstige gewaarwording. Dan kijk ik in de spiegel, of hoor ik mezelf iets zeggen en dan moet ik concluderen dat ik net mijn moeder ben. Dat is schrikken, omdat ik me altijd heilig voorgenomen had het heel anders te gaan doen. Heel anders te wórden. Ik heb daar ook echt mijn best voor gedaan, heb heel bewust andere keuzes gemaakt dan zij en dus snap ik niet zo goed hoe het gebeurd is. Maar Amerikaans onderzoek wijst uit dat het waarschijnlijk onvermijdelijk is geweest. Op het gebied van intergenerationele relaties lijken de hersenen van moeders en dochters de meeste gelijkenissen te vertonen. Dat bewezen MRI scans die de structuur van de hersenen van moeders en dochters met elkaar vergeleken, waaruit bleek dat deze erg overeenkomen. Conclusie: vrouwen veranderen letterlijk in hun moeder, of ze dat nou willen of niet. Nou, daar zijn we dan mooi klaar mee.

Ik ben daar persoonlijk namelijk helemaal niet zo blij mee. Mijn moeder en ik hebben een complexe relatie en dat heeft grotendeels te maken met hoe zij is en het effect dat dat op mij heeft gehad. Haar hoge verwachtingen, haar rigiditeit en de moeite die ze had om zich warm en empathisch op te stellen hebben me jarenlang parten gespeeld en zijn de katalysator geweest voor een aantal vervelende gebeurtenissen. Het heeft me een tijd gekost om met de gevolgen van haar karakter en haar opvoeding te dealen en me eraan te ontworstelen. En toen ik kinderen kreeg heb ik me dan ook voorgenomen hen te besparen waar ik zelf zo mee geworsteld had. Omdat ik me nog steeds levendig kon herinneren hoe vervelend en moeilijk ik sommige dingen van mijn moeder vond en hoe ik tijdens mijn jeugd had gewenst dat het anders was. Het leek me eenvoudig om het anders te doen, juist omdat ik zelf nog zo goed wist wat ik destijds vervelend had gevonden. Maar de praktijk blijkt minder makkelijk dan de theorie en doet mij tot mijn spijt constateren dat de geschiedenis zich op sommige punten toch herhaalt.

Want ik heb ook hoge verwachtingen. Ik stel ook hoge eisen. Ik ben ook ongeduldig. Ik zou liegen als ik mezelf als bijzonder empathisch bestempel, want ik vind veel dingen al snel maar gezeur en aanstellerij. Ik kan ook behoorlijk onderkoeld zijn en als je mij in een paar woorden moet omschrijven is ‘rigide’ er zeker één van. Dat zijn geen dingen waar ik trots op ben, maar ik kan niet ontkennen dat ze waar zijn. En het zijn eigenschappen die ik rechtstreeks terug kan leiden naar mijn moeder. Ondanks dat ik me bewust ben van deze dingen en weet hoeveel last ik daar zelf als kind van had, krijg ik het niet altijd voor elkaar om ze te beteugelen. Ik doe mijn uiterste best, dat wel, en regelmatig lukt het ook. Maar niet altijd. Omdat het bijna tegennatuurlijk voelt om het anders te doen, omdat die dingen ingebakken zitten in mijn systeem. Alsof ik zo geprogrammeerd ben. En ik denk dat dat, gezien de recente wetenschappelijk ontdekkingen over het moeder-dochter brein, misschien ook wel de juiste manier is om het te omschrijven. Want je brein, dat is tenslotte net een computer. En wat je opslaat op de harde schijf, krijg je er niet zo makkelijk meer af.

Begrijp me niet verkeerd, ik heb ook heel veel aan mijn moeder te danken. Haar doorzettingsvermogen, haar kracht om na iedere tegenslag gewoon weer terug te veren, haar ambitie en haar zelfstandigheid heeft ze net zo goed aan mij doorgegeven. Mijn moeder heeft veel bereikt in haar leven en dat heeft ze te danken aan haar sterke karakter. Het sterke karakter dat ik bijna één op één van haar heb overgenomen en dat mij de afgelopen 36 jaar regelmatig geholpen en overeind gehouden heeft. Daar ben ik trots op en ik hoop ook dat mijn twee dochters dat weer van mij zullen overnemen. Maar het idee dat de kans bestaat, misschien zelfs aanzienlijk is, dat mijn dochters mij later dezelfde dingen zullen verwijten als ik mijn eigen moeder verweten heb, vind ik toch moeilijk. Ik weet namelijk hoeveel pijn het mijn moeder deed toen ik eens tegen haar zei dat ze bij mij precies hetzelfde deed als mijn oma bij haar had gedaan. Omdat ze dat zelf zo vreselijk had gevonden en de confrontatie met wat misschien wel haar grootste demoon was heel heftig was. En ik wil gewoon echt niet die de demoon worden die mij zelf al die jaren heeft geteisterd.

Maar misschien is er dus gewoon niks aan te doen. Valt de appel nou eenmaal nooit echt heel ver van de boom. Zolang we nog niet in staat zijn om alleen onze goede genen door te geven, alleen de beste versie van onszelf voort te planten, moeten we accepteren dat we op een dag in de spiegel kijken en onze moeders terug zien staren. En zit er dus weinig anders op dan te proberen je heel bewust te zijn van jezelf. Zodat je het in ieder geval door hebt als je de dingen doet waarmee je moeder je op de sofa van de psycholoog heeft gekregen. Erkenning is tenslotte de eerste stap naar verandering, dus ook al schrik je je het leplazarus als je jezelf een gevleugelde uitspraak van je moeder hoort gebruiken, je kinderen hebben er niks aan als je vervolgens je kop in het zand steekt. Zoals mijn eigen moeder deed, waardoor we nooit echt hebben kunnen oplossen wat er tussen ons in staat. Doodzonde, want mijn moeder is een bijzonder mens en het enige dat ze altijd heeft gewild is het beste voor mij. En ondanks alles, had ik geen andere moeder willen hebben. Hopelijk denken mijn eigen dochters er later ook zo over. Maar wie weet dat ik er toch een beetje voor kan zorgen dat hun brein ietsje minder op het mijne zal gaan lijken. Zodat ze, als ze later in de spiegel kijken voornamelijk hun moeders blauwe ogen zien. En verder vooral gewoon zichzelf.

Lees ook: 16 dingen die je herkent als je moeder je beste vriendin is