8 inspirerende levenslessen van een psycholoog die Auschwitz overleefde
Hij bracht 2.5 jaar in concentratiekampen door, en overleefde het. Vastbesloten om anderen te helpen schreef hij een boek over zijn ervaringen: ‘De zin van het bestaan’. Het boek is uitgegroeid tot een klassieker, en is ongetwijfeld één van de meest indrukwekkende boeken die je ooit gaat lezen.
Waarom? Omdat het boek bol staat van belangrijke levenslessen, van iemand die vanuit zijn vak én vanuit ervaring spreekt. Voor hij naar Theresienstadt en Auschwitz gedeporteerd werd, werkte Viktor Frankl namelijk als neuroloog en psychiater. Na zijn terugkeer in Wenen ontwikkelde hij de logotherapie, een vorm van psychiatrie die als doel heeft om een hogere betekenis aan het leven te geven. Wat ik ontzettend indrukwekkend vond, is hoe positief Frankl blijft – ondanks de afschuwelijke omstandigheden waarin hij verkeert. Bovendien krijg je een uniek kijkje in hoe het leven in een concentratiekamp nou écht was.
Hier 8 levenslessen die Frankl opdeed toen hij in concentratiekampen leefde:
1. Er zullen altijd goede en slechte mensen zijn
Overal. Zo beschrijft Frankl bijvoorbeeld Duitse kampbewakers die begaan waren met alle gevangenen en stiekem eten voor hen spaarden. Maar ook medegevangenen die, in de barakken, zelf een hiërarchie wilden creëren en nog vreselijker omgingen met anderen dan dat de bewakers deden.
Hierdoor zag Frankl met eigen ogen dat een ‘superieur’ ras niet bestaat: binnen elke groep mensen zul je goede en slechte mensen treffen.
2. Je hebt altijd een keuze: in elke situatie kan je zélf bepalen hoe je erop reageert
Frankl ervaarde zelf dat dit de enige menselijke waardigheid is die je nooit ontnomen wordt. Ook al is alles je afgenomen, zijn al je familieleden en vrienden uitgemoord en zijn zelfs de kleren van je lijf gerukt, de vrijheid om zélf je reactie te kiezen op je omstandigheden blijft. Altijd! Leven in een concentratiekamp betekende onvermijdelijk lijden, en hij koos ervoor om te accepteren dat hij dit niet kon veranderen. Maar dat hij zelf zijn houding kon kiezen, gaf hem kracht.
3. Humor is belangrijk
Met een snijdende vrieskou en temperaturen van -20 moesten de gevangenen, uitgemergeld en doodziek, keihard fysiek werk doen als het aanleggen van spoorwegen. Ondertussen werden ze uitgescholden en regelmatig geslagen door de bewakers. Samen met een vriend maakte Frankl de trekjes van de bewakers stiekem belachelijk. Hij dwong zijn vriend ertoe om een gevoel voor humor te ontwikkelen, zodat het besef van de afschuwelijke slavenarbeid die ze moesten doen minder werd. Hij is ervan overtuigd dat die grappen het verschil maakten tussen de dag overleven en uitgeput opgeven.
4. Liefde zal altijd het belangrijkst zijn
Omdat de mannen en vrouwen bij aankomst van elkaar gescheiden waren, had Frankl geen idee hoe het ging met zijn vrouw – of hij haar ooit nog terug zou zien en of ze überhaupt nog in leven was. Maar door aan haar te denken, juist omdát hij alles kwijt was, besefte hij hoeveel relaties waard zijn: “Ik begreep dat een mens die niets meer bezit in de wereld, ogenblikken van opperste gelukzaligheid kan beleven wanneer hij denkt aan zijn geliefden.” Herinneringen aan mooie momenten in het leven die we beleefd hebben met mensen van wie we houden – je trouwdag, de geboorte van kinderen, een mooie reis met vrienden – maken het leven waardevol.
5. Schoonheid (kunst & natuur) geeft kracht
Dit verbaasde me het meest: af en toe creëerden de gevangen in hun barak een soort voorstelling; ze zongen liedjes, droegen gedichten voor of maakten schuine grappen. Ja, ook als ze meer dood dan levend waren. Het was een moment om even, al waren het soms maar 5 luttele minuten, afstand te doen van de realiteit. Sommige gevangenen sloegen er zelfs hun avondeten voor over, zodat ze heel even het echte leven achter zich konden laten. Kunst maken zorgde voor geluksgevoelens.
6. Er zijn altijd kleine dingen om dankbaar voor te zijn
Ongelooflijk cliché maar zó waar: het zijn de kleine dingen in het leven die de dag de moeite waard maken. En redenen voor dankbaarheid zijn overal – zelfs in een concentratiekamp. Dat je nog schoenen hebt en niet op blote voeten door de sneeuw hoeft te lopen. Dat je je kan ontluizen voor je naar bed gaat. Dat je soep lauw is in plaats van koud. Frankl ervoer het aan den lijve: in elke omstandigheid is er iets om dankbaar voor te zijn.
7. Lijden is zinvol
In het concentratiekamp is Frankl gaan inzien dat lijden een hoger doel heeft. Zijn leven was zinvol, en dus was zijn lijden dat ook. “Lijden vormt een onuitwisbaar deel van het leven, evenals het noodlot en de dood. Zonder lijden en dood is het leven van de mens onvolledig.” Het stelt je in staat om een diepere betekenis van het leven te ervaren. Een mens kan zich boven het lijden verheffen door te kiezen ‘het lijden waardig te zijn’.
8. Zorg dat je een doel hebt
In het kamp zelf deed Frankl dit al door medegevangen te behandelen samen met andere doktoren, om zo het aantal zelfmoorden tegen te gaan. Een doel geeft je heel veel innerlijke kracht waar je uit kan putten. Zo wilde Frankl bijvoorbeeld nog heel graag zijn onderzoek/manuscript publiceren. Hij wilde ooit college geven aan studenten over de psychologie van het concentratiekamp. Omdat hij dit zó letterlijk voor zich zag, en het heel realistisch kon inbeelden, gaf dat verlangen hem de kracht om boven zijn omstandigheden uit te stijgen. Ook kon hij veel objectiever naar zijn huidige situatie kijken. Hij grijpt hierbij terug op een bekende uitspraak van Nietzsche: ‘Hij die een reden tot leven heeft, kan vrijwel alle levensomstandigheden verdragen.’
