Zit er bij jou een steekje los? Dan ben je heel normaal

Vergeten wat je komt doen als je een kamer inloopt? Lach je mee met een groep zonder te weten wat er grappig is? Aan het stressen terwijl er niets aan de hand is? Diagnose: er zit een steekje bij je los. Geen nood, dat zit er bij ons allemaal. Héél wat steekjes.

Onze hersenen gedragen zich vaak behoorlijk vreemd. Dat zegt neurowetenschapper en comedian Dean Burnett, die dit jaar het boek ‘Idiot Brain’ uitbracht, in het Nederlands vertaald als ‘Een steekje los’. Met zijn boek wil hij ons wat milder stemmen over onze onvolkomenheden.

Voordat we in een paar van onze vreemde hersenfratsen duiken, doen we even een testje. Om te zien hoe het met jouw brein zit.

• Ben je weleens de kamer ingelopen en vergeten wat je daar ging doen?
• Ben je weleens ergens te laat gekomen terwijl je zeeën van tijd had?
• Heb je weleens gelachen omdat iedereen lachte, terwijl je niet wist wat er zo grappig was?
• Heb je weleens zin in een toetje, terwijl je net een enorme maaltijd hebt gegeten en echt nog niet honger kunt hebben?
• Vind je het idee om aan iets mee te moeten doen als karaoke angstaanjagend?
• Heb je weleens het gezicht van Jezus of Elvis gezien in een stuk geroosterd brood?
• Ben je tijdelijk arbeidsongeschikt geweest na een heftige gebeurtenis, zoals een scheiding?
• Heb je wel eens iets onlogisch gedaan, gewoon omdat je kwaad was, zoals tegen een lantaarnpaal geschopt?
• Geloof jij heilig in iets wat niet wetenschappelijk bewezen is?
• Heb je weleens meegemaakt dat iemand zich een gebeurtenis heel anders herinnerde dan jij?
• Heb je een gewoonte waar je aan vasthoudt terwijl je er geen plezier aan beleeft, zoals nagelbijten?
• Doet zelfs de gedachte aan een voedselvergiftiging die je ooit had je maag weer opspelen?
• Heb je wel eens schaamte gevoeld als iemand een beschamend incident oprakelde uit het verleden?
• Heb je ooit iets belachelijks gedaan om indruk te maken op iemand?

Heb jij vijf vragen of meer met ‘ja’ beantwoord? Gefeliciteerd! Er zit een steekje bij je los. Maar geen zorgen, dat is bij iedereen zo.

Een paar dingen uitgelegd
In zijn boek legt Burnett uit waarom onze hersenen soms zo gek doen. Hier een paar interessante aspecten uitgelicht.

• Selectief geheugen (‘Wat deed ik hier ook alweer?’)
  Heb je wel eens dat iemand zegt: ‘Weet je nog die ene keer dat we…’ En dat jij geen idéé hebt waar hij het over heeft? Pas als diegene meer details vertelt gaat er een lichtje branden. Oja! Dat weet je wel! Daar komt de herinnering tevoorschijn, onder een dikke laag stof vandaan. Vaak gaat het om gebeurtenissen die op zichzelf staan, die niet zo veel verbindingen hebben met andere herinneringen en gevoelens. Daardoor zijn er minder (of helemaal geen) momenten geweest dat je deze gebeurtenis weer even ophaalde en is het steeds verder weggezakt. De herinnering heeft zich daarom niet echt stevig en veelgetakt in je langetermijngeheugen genesteld.
  Dan heb je nog de situatie dat je de keuken inloopt en geen idéé meer hebt wat je daar kwam doen. Vreemd, omdat je blijkbaar iets had bedacht en ernaar hebt gehandeld, maar dan kwijt bent wat het ook alweer was. Vaak was je met je hoofd er niet helemaal bij en is de gedachte die tot actie aanzette niet helemaal goed van je korte- naar je langetermijngeheugen gegaan.

• Stress (‘Aaahh een spin!’)
  Stress, burn out, allerhande fobieën. We lijden wat af. Het gekke is, meestal is er niet zoveel aan de hand. Toch lijken we altijd ‘aan’ te staan, klaar om te vechten of te vluchten. Of op z’n minst enorm te piekeren. Dat overlevingsmechanisme is op zich best handig. Als onze prehistorische voorvader oog in oog stond met een sabeltandtijger moest ie toch in actie komen. Maar in onze complexe samenleving zijn er zóveel dingen om je druk om te maken. Krijg ik die opdracht wel af? Roddelen mijn vrienden over me? Waarom draait die eikel het dopje niet op de tandpasta? Waarom lukt het me niet te stoppen met roken?! Aaaahh een spin!!!! Terwijl er eigenlijk helemaal niets aan de hand is, gaan onze stresshormonen toch regelmatig met ons aan de haal. Ergens weten we ook wel dat we ons onnodig druk maken. Maar ja. We zullen maar ineens besprongen worden door een sabeltandtijger.

• Sociale druk (‘HAHAHA! Waarom lachen we?’)
  We zijn sociale wezens. De behoefte om ergens bij te horen is heel sterk. Daarom hoor je jezelf wel eens meelachen met een groep terwijl je niet eens weet wat er grappig is. Vaak zijn er bepaalde aspecten die ervoor zorgen dat je ergens bij hoort (of dat gevoel hebt). Die aspecten zijn soms helemaal niet zo goed of zelf ronduit slecht voor jouzelf. Maar de behoefte om erbij te horen kan sterker zijn dan de behoefte om het juiste te doen of zelfs de wil om te overleven. Denk bijvoorbeeld aan eetstoornissen. Bij anorexia laten de hersenen het lichaam niet eten, ondanks de honger.

• Persoonlijke verhalen (‘Ja, want de moeder van mijn vriendin van de kapper, die…’)
  Keiharde data kunnen wel laten zien dat Nederland veiliger is geworden in de afgelopen tientallen jaren, als je van de broer van de buurvrouw hoort over zijn overval, ben je toch geneigd extra sloten op je deuren te zetten. Bij veel mensen maken persoonlijke verhalen veel meer indruk dan officiële documenten. Ook al gaat het om één ervaring, die natuurlijk niets zegt over het geheel, toch zorgt het voor een gevoel van urgentie.

• Confirmation bias (‘Hé, is dat niet… Elvis?’)
  Stel, je hebt een rode auto gekocht. De weken daarna zie je opeens alleen maar rode auto’s rijden. Of je hebt de hots voor iemand die Robin heet. Opeens zie je die naam overal opduiken. Mensen hebben de neiging om informatie te zoeken of te filteren die onze opvattingen en vermoedens bevestigt. Dat is ook wel bekend als de comfirmation bias. We negeren berichten die ons geloof tegenspreken en focussen op alles wat ons geloof bevestigt: ‘Zie je wel! Je krijgt wél autisme van vaccinaties!’ ‘Zie je wel, Elvis lééft! Hij zit in mijn toast!´
  Het lijkt een beetje op hoe we lezen. Je leest een woord niet letter voor letter, zoals een zesjarige, maar herkent de woorden in hun geheel omdat je hersenen na een oogopslag automatisch de rest aanvult. Zo werkt het ook met ervaringen. Je brein heeft als het ware mentale modellen gemaakt van hoe de wereld in elkaar zit, gebaseerd op eerder opgedane ervaringen. Daardoor hoef je niet elke seconde in opperste alertheid uit te vogelen wat er nú weer aan de hand is, je schuift het al snel in een bekend hokje. Dit is waar, dit is niet waar. Dit is stom, dit is leuk. Daardoor gaan we meer af op wat we verwáchten dan wat we echt ervaren, omdat we niet alles wat we tegenkomen blanco tegemoet treden. Het gevaar is dat als we ons alleen maar concentreren op ons eigen gelijk, we essentiële informatie missen en een vertekend beeld van de werkelijkheid krijgen.

• Zintuigen (‘Bwarfh’)
  Een laatste herkenbare… Wel eens last gehad van wagenziekte? Raar toch eigenlijk? We worden misselijk in de auto omdat onze zintuigen twee verschillende dingen registreren. Je ziet (beweging) wat anders dan je voelt (stilstand). En dat klopt niet, redeneren je hersenen. Alarm, alarm! Twee tegenstrijdige sensaties, ik moet wel vergiftigd zijn! En wat doe je als je vergiftigd wordt? Juist, eruit werken die maaginhoud. Vooral de hersens van kinderen kunnen nogal eens zo redeneren. Daarom gaan ze ook nogal eens over hun nek als ze lang achterin de auto zitten.

Lees ook: Deze dwanggedachtes hebben we allemaal wel eens (NEE, je bent niet gek!)