Dood omdat je het leven moe bent – is dat een goede reden om te sterven?

Wie heeft de regie over je leven? Ben jij dat, mag je daar helemaal zelf over beslissen, of heb je je te schikken in hoe het loopt? Ook als het niet gaat zoals jij wilt? Als je dat leven liever kwijt dan rijk bent. Eruit stappen, niet omdat je ziek bent, pijn hebt, maar omdat je er klaar mee bent, moet dat nou mogen, of niet?

Er is de afgelopen jaren veel te doen geweest over de zogenaamde ‘maakbare samenleving’ en de vrees dat we daar met rasse schreden op af stevenen. Iedereen een picture perfect uiterlijk zonder rimpels en andere oneffenheden, designer baby’s met ultieme genen en ook: de mogelijkheid om de handdoek in de ring te gooien als je het gehad hebt met het circus dat het leven heet. In het buitenland staat Nederland al te boek als het land waar ouderen zomaar ‘vermoord’ worden, gewoon omdat ze oud zijn en ook binnen onze eigen landsgrenzen zorgt de manier waarop wij omgaan met mensen die levensmoe zijn de laatste tijd weer steeds vaker voor discussie. Want: wordt het tegenwoordig niet wat al te makkelijk om er een eind aan te breien als je eventjes niet zo lekker in je vel zit? Wordt het begrip ‘ondraaglijk lijden’ niet wat al te rekbaar de laatste tijd? Mag een bejaarde, die nog gezond van lijf en leden is, maar er geen zin meer in heeft omdat al z’n bridgevrienden in het verzorgingshuis het loodje al gelegd hebben de stekker eruit trekken? Is het geoorloofd dat een 17-jarige met een depressie het tijdelijke verwisselt voor het eeuwige omdat alles zwart is? Mag iemand in de bloei van z’n leven, maar met een chronische verslaving, zichzelf van dat leven beroven omdat ‘ie niet van de drank of drugs af komt? Ja, je leven is van jou. Maar of dat ook automatisch betekent dat jij erover mag beslissen, dat blijft een ingewikkeld vraagstuk.

In 2016 ontstond er ophef rondom een documentaire over de Levenseindekliniek, waarin drie mensen werden geportretteerd die dood wilden, maar door hun eigen huisarts niet naar de eeuwige jachtvelden werden geholpen. Vooral de dood van de semantisch demente mevrouw Goudriaan deed nogal wat stof opwaaien. Want: hoewel je je kon afvragen wat je leven nog waard is als je je er zelf niet eens meer echt van bewust bent en mevrouw Goudriaan constant ‘huppakee weg’ riep, wat volgens haar man betekende dat ze dood wilde, maakte deze mevrouw nou niet direct een heel ongelukkige indruk. Vooral niet toen ze zichtbaar genietend een schaatswedstrijd bijwoonde en daarna vrolijk stond te swingen bij een bandje op straat. Dus dan kan je wel ‘huppakee weg’ zeggen, maar wat betekent dat nou helemaal uit de mond van iemand die van voren niet meer weet dat ze van achteren leeft? Ze had net zo goed de hele dag ‘karnemelk’, of ‘hopfaldera’ kunnen roepen. Hadden we haar in dat geval ook, op nationale televisie nota bene, het leven ontnomen? Ze had er, toen ze nog bij zinnen was, wel expliciet om gevraagd. Maar ja, dood alleen maar omdat je niet meer helemaal ‘perfect’ bent, omdat je leven niet meer ‘perfect’ is, is dat voldoende reden? Want je kunt dan wel zo dement zijn als een deur, maar is dat ook ondraaglijk lijden?

Wat is ondraaglijk lijden? Wie bepaalt dat? Is het logisch om degene die het lijden doormaakt die afweging te laten maken? Dat kun je je natuurlijk afvragen. Want uiteraard zal die depressieve 17-jarige zeggen dat hij geen uitweg meer ziet, dat het niet meer beter wordt. Maar is dat ook een realistisch perspectief? Kan zo iemand de waarde van z’n leven wel beoordelen? Moeten we een alcohol, of drugsverslaafde opgeven ipv hem dwingen te blijven proberen van z’n verslaving af te komen? En in z’n algemeenheid: moeten we niet altijd blijven hopen, ipv het bijltje erbij neer te gooien? Het is tenslotte de verantwoordelijkheid van anderen om te zorgen voor de mensen die op dat moment geen zorg meer kunnen dragen voor zichzelf. En je hebt jezelf het leven niet gegeven, dus wie ben jij dan om te beslissen dat dat op moet houden? Wanneer heb je alles geprobeerd en wanneer niet? Moet je niet pas doodgaan als de natuur aangeeft dat het daar de tijd voor is? Tenslotte is het nou eenmaal zo dat het leven risico’s met zich meebrengt. Dat we niet alles in de hand hebben en dat we er daarom misschien goed aan doen dat te accepteren en onze ziel en dus ook ons lichaam, wat er ook op ons pad komt en hoe lang het ook duurt, in lijdzaamheid te bezitten. Want je leeft tenslotte maar één keer, je hebt geen tweede kans.

Dat je nu lijdt aan een depressie wil niet zeggen dat je daar niet van kunt genezen. Misschien duurt het jaren, maar de kans dat je er op een gegeven moment bovenop komt is best aanzienlijk. Een verslaving kun je te boven komen en aan eenzaamheid, verdriet of andere zielepijn is heel vaak best iets te doen. Dus moet dát dan niet het uitgangspunt zijn; aanpakken ipv opgeven? Want, even kort door de bocht, als we iedereen die het een tijdje moeilijk heeft middels staatszelfmoord uit hun lijden verlossen, dan hebben we binnen de kortste keren niemand meer over. En wat zijn de criteria daarvoor dan eigenlijk? Want als Pietje er tussenuit mag knijpen, waarom zou Jantje dat dan niet mogen? Waar ligt de grens voor leed? En schuift die niet heel makkelijk op? Het leven is moeilijk, ja dat klopt, maar moeten we dat niet gewoon onder ogen zien en accepteren? Life sucks and then you die tenslotte. Is dat niet gewoon de kern van het leven?

Gevoelsmatig ben ik geneigd om te zeggen dat die 17-jarige het gewoon maar uit moet zingen. Dat oma in het bejaardenhuis gewoon maar geduldig moet wachten tot Magere Hein een gaatje in z’n agenda heeft om haar te komen halen. Want zolang je niet terminaal bent en niet dagelijks heel veel pijn lijdt, zolang je mogelijkheden en alternatieven hebt en zolang er hulp is, ben je dan tenslotte niet verplicht uit het leven te halen wat erin zit? Aan de andere kant: ik ben groot voorstander van het recht op zelfbeschikking. Want: het is jouw leven en dus zijn het ook jouw keuzes. Is er dus iemand anders dan jijzelf gerechtigd daarover te beslissen, terwijl alleen jijzelf precies weet wat er allemaal door jou heen gaat? Misschien zít er voor jou wel helemaal niks meer in. En als ik niet meer zou willen leven, is dat dan niet mijn beslissing? Ook al vindt een ander dat onzin? Want die ander, die staat tenslotte niet in mijn schoenen en kan dus eigenlijk ook niet beoordelen of ik mijn ene voet nog voor de andere kan krijgen. En belangrijker nog: of ik nog wel een stap wíl verzetten.

Ik kan me niet voorstellen dat je niet meer zou willen leven. Maar dat komt omdat hetgeen ik het allermeeste vrees de dood is. Liever een kutleven dan dood, is dus mijn credo, maar dat zeg ik nu. Ik ben namelijk nog nooit depressief geweest, ik heb nog nooit het gevoel gehad dat er geen uitweg meer was, dat het leven mij niks meer te geven had. Ik heb dus, kortom, nog nooit een kutleven gehád. En dus weet ik simpelweg niet wat een lijdensweg dat is. Maar iemand dwingen om te leven is misschien wel erger dan hem dat leven af te nemen. Want ja, het leven is een gift, maar, zoals dat gaat met alles dat je krijgt, je bent niet verplicht het mooi te vinden.