Waarom we moeten ophouden om kritisch over alles te zijn

Het is tegenwoordig bon ton om ‘kritisch’ te zijn. Zomaar iets van iemand aannemen, dat doen we niet meer. Ook niet als iets gewoon (wetenschappelijk) bewezen is. Want feiten, dat zijn tegenwoordig slechts meningen. En de waarheid bestaat niet.

Over een heleboel dingen kun je discussiëren. Er is namelijk nogal wat in het leven dat niet vaststaat, wat je niet empirisch aan kunt tonen. Gelukkig maar, anders zou het wel een erg rechtlijnige bedoening worden en saai ook bovendien. Want juist omdat mensen zo verschillend zijn en dus verschillend denken, ontwikkelen we ons en blijft de wereld draaien. Echter, er zijn ook heel veel dingen die gewoon zijn zoals ze zijn. Omdat ze, nou ja, zo zíjn dus. En dat is dan dat. Daar kun je het misschien niet mee eens zijn, je kunt willen dat het anders was, je kunt zelfs stellen dat het anders was geweest als er andere dingen waren gebeurd of gedaan. Maar het ís wel zo. Hoe je het ook wendt of keert, rechtsom of linksom, it is what it is. Dat het klimaat verandert bijvoorbeeld. Dat er geen kwik in vaccinaties zit. Dat ís zo. Daar doe je niks aan af. En toch, doen steeds meer mensen dat. Want de waarheid, die is heden ten dage blijkbaar multi-interpretabel.

Het lijkt een steeds verder oprukkende tendens dat iedereen z’n eigen waarheid heeft. De feiten doen er niet meer toe, het gaat vooral om wat jij zelf maakt van de informatie die voorhanden is. En we zijn vooral allemaal lekker kritisch. Want hoezo zouden we zomaar klakkeloos geloven wat iemand anders ons vertelt? Bewijzen willen we zien. Let wel: door ons goedgekeurde bewijzen, want de bewijzen die ons voorgeschoteld worden, geloven we natuurlijk ook niet zonder meer. Er is een soort intrinsiek wantrouwen ontstaan dat ervoor zorgt dat deskundigen geen deskundigen meer zijn en alles dat eens A was nu opeens ook weleens B zou kunnen zijn. Of C. of D. Het is maar hoe je het bekijkt tenslotte. Ieder perspectief levert tenslotte weer andere conclusies op. Of niet soms? Ja, dat klopt. Maar al die perspectieven vormen dus wel gewoon één waarheid. En dan kun je lullen als Brugman, maar die blijft toch echt gewoon hetzelfde. En de realiteit waarin je leeft daar kun je best van balen, maar je kunt het met die waarheid zelf niet níet mee eens zijn. Waarom niet? Omdat het dus gewoon zo ís.

Hoewel het goed is om altijd zelf te blijven nadenken, je dingen af te vragen, aan de kaak te stellen en niet zomaar alles aan te nemen wat iemand roept, slaan we zo langzamerhand een beetje door in het creëren van onze eigen werkelijkheid. Wat best wel lastig wordt, want we leven we met zoveel mensen samen dat je door al die verschillende werkelijkheden de waarheid niet meer ziet. Er is geen normaal gesprek meer mogelijk, want voor je het überhaupt ergens over kunt hebben moet je nou eenmaal wel bepaald hebben wat nu eigenlijk de feiten zijn, anders sta je toch redelijk in het luchtledige te lullen. Als er geen uitgangspunt meer is, kun je tenslotte ook nooit ergens naartoe. Blijven we om onze eigen as maar heen draaien in een vicieuze cirkel. En daarnaast is het simpel: jouw mening doet er af toe dus echt gewoon niet toe. Het feit dat jij het anders ziet, wil niet zeggen dat iets dús niet waar is. Wat het vooral wil zeggen is dat jij het één en ander gewoon niet goed begrijpt. Wat niet erg is, maar dan moet je niet gaan roepen dat wat er zwart op wit staat misschien wel grijs is. Dan ben je namelijk niet kritisch, maar gewoon kleurenblind. Want als er niks meer waar is, wat is er dan goed en wat is er kwaad? Wat is de juiste weg om te bewandelen? Want ja, er leiden er weliswaar meer dan één naar Rome, maar als er nergens een wegwijzer te vinden is kom je toch niet bijster ver.

Niet alles is discutabel en op sommige dingen moet je gewoon vertrouwen. Omdat ze gedegen zijn gebeurd en beargumenteerd en omdat er heel duidelijk bewijs is dat het zo is. De poolkappen smelten, vaccinaties zorgen voor minder kinderen die ernstig ziek worden en Kermit de Kikker is groen en niet blauw. Dat kun je zien, er zijn cijfers om het aan te tonen en verscheidene methoden om het mee te toetsen. Meer heb je niet nodig om het te geloven. Meer moet je ook helemaal niet willen hebben. Nadenken is goed, altijd maar wantrouwen niet. Dat is namelijk niet kritisch, dat is gewoon heel vervelend, best wel een beetje dom en niet in de laatste plaats ook nog gevaarlijk. Van mening mag je verschillen, maar feiten zijn gewoon geen meningen. Echt niet. Je leeft niet in je eigen wereld, je leeft in onze wereld. In dé wereld. Want die bestaat dus. En als je eens wat verder keek dan je eigen neus lang is, dan zou je dat waarschijnlijk ook wel zien.

Lees ook: Als je opeens beseft waarom je toch zo zelfkritisch bent