Waarom groepsdruk niet altijd negatief is (en jij een held kunt worden)

Groepsdruk heeft nogal een negatieve connotatie. Door groepsdruk zou je de meest vreselijke dingen kunnen doen. Of laten. Terwijl groepsdruk ook góed kan zijn. Sociaal-psycholoog Zimbardo benadert het op zijn eigen manier: wees een held.

We willen allemaal ergens bij horen. Alleen is ook maar zo… alleen. Eenzaam. Ongeliefd. We hebben het nodig, een groep, een gemeenschap waarvan we deel uitmaken. Bij de term ‘erbij horen’ moet je misschien denken aan de middelbare school. Met je visnetpanty, skaterbroek of precies goed gestylde haar. Maar als je er goed over nadenkt komt groepsdruk ook in je werkende leven nog steeds voor. Bij vrienden, of op je werk. ‘Kom op, ga mee naar het café!’ ‘Nog een drankje.’ ‘Als jij even mijn shift over kan nemen…’ Vaak is het niet eens direct vragen, maar impliciete verwachtingen die rondcirculeren. Het is niet alleen dingen doen waar je niet achter staat, ook dingen laten. Niets zeggen als die collega weer gepest wordt.

Groepsdruk is niet altijd slecht. Als je nieuw bent op je werk, helpt het je in te passen in de omgeving. Als het goed is ga je je daar prettig bij voelen. Zo niet, dan is het misschien niet de juiste plek voor jou. Daarnaast kunnen de mensen om je heen ook druk uitoefenen op je, zodat je iets gaat doen wat goed voor je is. Eindelijk eens hardlopen. Dat project afmaken. Gezonde groepsdruk komt altijd vanuit een gevoel van respect. Het kan je scherper maken.

Het is niet altijd makkelijk te weten of iets nou goede of slechte groepsdruk is. Hoe kom je daarachter? Hoe blijf je bij jezelf?

• Ten eerste: geloof dat je het kan, bij jezelf blijven. Zie jezelf als een Sterk Persoon. Een Held zelfs. Daar kom ik later op terug.
• Overweeg wat anderen zeggen. Bedenk: wat zal dat voor gevolgen hebben? Stel het je voor. Voelt het prettig? Onprettig? De keuze is altijd aan jou.
• Neem jezelf serieus. Ook al klinken de argumenten van anderen heel redelijk, dat hoeft het voor jou niet te zijn.
• Vraag jezelf af: ‘Wat vind IK belangrijk?’
• Zeg ‘nee’ als dat nodig is en negeer het vervolgens. Begin over iets een ander onderwerp. Of ga iets anders doen.
• Bedenk: mensen die anderen steeds onder druk zetten zijn geen leuke mensen. Ook niet erg slim trouwens. Dat helpt om hun opmerkingen te relativeren.
• Niet zomaar met de massa meegaan, maar je eigen pad trekken is voor veel mensen juist heel aantrekkelijk. Echt waar. Jij bent jezelf. Take it or leave it.

Een van de beste voorbeelden van groepsdruk is het experiment van Philip Zimbardo. Deze sociaal-psycholoog is het meest bekend van zijn beruchte experiment in de kelders van de Universiteit van Stanford, in  1971. En groep van 24 studenten werd in tweeën gedeeld: een gevangenengroep en een bewakersgroep. Al snel begonnen de studenten zich naar hun rol te gedragen: de bewakers kwam in de verleiding om hun macht te misbruiken tegen de onderdanige gevangenen. Vijftig andere studenten kwamen langs om interviews af te nemen. Ze zagen dat gevangenen zich moesten opdrukken met één hand, met brandblussers neergespoten werden, zich publiekelijk moesten uitkleden. De agressie van de bewakers werd steeds sterker. Na zes dagen werd het experiment stopgezet omdat een student kritiek had op de mensonterende omstandigheden van de gevangenen. Eén student van de vijftig, na zes dagen. Het experiment werd wereldberoemd. Het laat zien hoe normale mensen in staat zijn tot gruwelijke dingen. En dat vrijwel niemand tegensputtert.

Na jarenlang te hebben gefocust op de vraag waarom normale, goede mensen in staat zijn om zulke gruwelijke dingen te doen, richt Zimbardo zich nu op het tegenovergestelde. Kunnen gewone mensen helden worden? Met helden bedoelt hij mensen die tegen de stroom ingaan voor anderen die hulp nodig hebben. Iets doen wat je niet had hoeven doen. Zonder verwachting, zonder beloning. Iets wat wellicht negatief kan uitpakken voor jezelf, maar wat je toch doet.

We zijn allemaal potentiële schurken én potentiële helden. Hoe kun je een held worden?

• Om een held te worden voor anderen, moet je eerst een held worden voor jezelf. Als held voor anderen schuif je jezelf even opzij. Dat kan pas als je dat op andere momenten niet doet. Als je jezelf juist heel erg serieus neemt. Als je trouw bent aan jezelf.
• Haal die koptelefoon van je hoofd af en je neus uit die telefoon. Misschien wil jij wel die blinde man helpen die zo verloren op het perron, maar zie je hem simpelweg niet omdat je te druk met je eigen dingen bezig bent.
• Zet je eigen ervaringen in. Het feit dat jij een zware tijd hebt overleefd, ervan hebt geleerd, maakt je uiterst geschikt om anderen te helpen. Denk er wel om: laat het niet stiekem om jou gaan. Als jij nog iets te verwerken hebt, richt je dan eerst daar op.
• Bouw een netwerk om met mede-helden. Je kunt niet alles in je eentje doen.
• Wees moedig. Als er iemand in nood is en niemand doet iets, blijf niet óók als verlamd staan. Jij hebt de macht om te helpen.

Lees ook: Liesbeth wil deze groep verlaten (maar durft niet)